_ Μπορεί ένα βιβλίο να μας αλλάξει τη ζωή;

- Οι αλλαγές της ζωής μας... Αλλαγές στον τρόπο που σκεφτόμαστε, διαφοροποιήσεις των επιλογών μας, κομβικά σημεία επανατοποθετήσεων ή διαφοροποιήσεων... Ποιος μπορεί να πει με σιγουριά ποιες εμπειρίες προσφέρουν τη ριζική αλλαγή; Νομίζω πως οι μεγάλες αποφάσεις ακόμα κι αν απρόσμενα υλοποιηθούνε, εντούτοις κυοφορούνται από τα πριν και για πολύ καιρό...

Ανάμεσα στα όσα δραστηριοποιούνε τους μηχανισμούς των αλλαγών, είναι και οι αναγνώσεις μας. Τα βιβλία που κάποτε διαβάσαμε εγγράφονται στον ψυχισμό και στις δομές της ιδεολογίας μας. Και από εκεί προκαλούν -το καθένα στο δικό του βαθμό- τις ατομικές επεμβάσεις μας στον τρόπο που θα ζήσουμε. Κι αν κάποτε νομίσουμε πως ένα υπήρξε το βιβλίο που καταλυτικά μας επηρέασε, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως η όποια δικιά του συμμετοχή ήρθε και "δέθηκε" με προηγούμενες αναγνώσεις, μα και άλλες διαφορετικών πηγών εμπειρίες μας.

 

_ Ποιο είναι το πρώτο βιβλίο της ζωής σας που θυμάστε;

- Θυμάμαι ένα μικρό βιβλιαράκι -έχει σωθεί και σε κάποιο ράφι της βιβλιοθήκης μου ακόμα υπάρχει...

"Το πάρτι της αλεπούς" ο τίτλος του. Μικρό το σχήμα του, με πολύχρωμες εικόνες... Ένα παραμύθι... Μπορεί να μην ήταν το πρώτο βιβλίο που έπιασα στα χέρια μου... Κι αν αυτή τη στιγμή το θυμάμαι ίσως είναι γιατί είναι από τα λίγα που ακόμα έχω στην κατοχή μου... Κι άλλωστε όταν το πιάνω στα χέρια μου, ξυπνάει μέσα μου μια ολόκληρη περίοδος της ζωής μου. Τα πρώτα μου παιδικά χρόνια, η οικογενειακή μου ζωή, εκείνη η ασφάλεια που μου προσφέραν οι γονείς μου, εκείνη η ζεστασιά της αγάπης… Είναι χαρακτηριστική η αφιέρωση που η μητέρα μου είχε γράψει στην πρώτη σελίδα του βιβλίου, με τα ιδιόμορφα πλαγιαστά γράμματά της "Στο αγοράκι μας, μια μέρα που του πονούσε το αυτάκι του..." Μπορεί , λοιπόν, να θυμάμαι σαν πρώτο μου βιβλίο "Το πάρτι της αλεπούς" ακριβώς γιατί κάθε φορά που το έπιανα ή και το πιάνω στα χέρια μου, πριν από την ιστορία του, να διαβάζω αυτήν την αφιέρωση... Η μνήμη δεν επέλεξε την ιστορία του παραμυθιού, αλλά την έκφραση αγάπης της αφιέρωσης.

 

_ Το πρώτο βιβλίο που σας συγκίνησε;

- Αν λάτρεψα τη λογοτεχνία, αν αποφάσισα να γίνω κι εγώ ο ίδιος συγγραφέας, αν είμαι πάντα ένας μανιώδης αναγνώστης, είναι γιατί πολλές φορές συγκινήθηκα από βιβλία που διάβασα. Για μένα η πρώτιστη μαγεία της ανάγνωσης είναι η συναισθηματική ταύτιση του αναγνώστη με τον ήρωα. Τα πάθη του ενός να βρίσκουν έκφραση στα πάθη του άλλου. Και οι ήρωες των μυθιστορημάτων να γίνονται τα πιο οικεία πρόσωπα του αναγνώστη. Έτσι, λοιπόν, είναι πάρα πολλά τα βιβλία που με συγκινήσανε -άλλα από αυτά τα θυμάμαι πάντα, άλλα τα έχω ξεχάσει. Ακριβώς όπως κάποιοι άνθρωποι που πέρασαν από τη ζωή μου και αφού πρώτα κάπως με χάραξαν, μετά χαθήκανε... Παρόλα αυτά, αν έπρεπε ένα μόνο βιβλίο να θυμηθώ από τα όσα με συγκινήσανε, δεν είναι δυνατόν να είναι άλλο από το ιστορικό ρομάντζο της Άννε - Μαρί Σελίνκο "Ντεζιρέ". Το πρωτοδιάβασα όταν ήμουνα έφηβος και ποτέ μου δεν μπόρεσε να καταλάβω γιατί τόσο με συνεπήρε. Ίσως γιατί είναι γραμμένο με τρυφερότητα, διακριτικό χιούμορ και πάθος. Έχει αισιοδοξία και ανθρωπιά. Και μέσα από τις σελίδες του πλάθεται ολοκληρωτικά ο χαρακτήρας της κεντρικής ηρωίδας. Μου αρέσει το ότι  περιγράφει ιστορικά πρόσωπα σε ιδιωτικές στιγμές τους. Αγαπώ την ιστορία, κυρίως όταν μου δίνεται η ευκαιρία να την πλησιάσω ...παρασκηνιακά. Γι αυτό, άλλωστε, ένα από τα αγαπημένα μου είδη λογοτεχνίας είναι και οι ιστορικές μονογραφίες...

"Ντεζιρέ", λοιπόν, το βιβλίο που περισσότερο απ΄ όλα με έχει συγκινήσει. Υπήρξε μια πολύ μεγάλη περίοδος της ζωής μου που ξαναγύρναγα σ΄ αυτό, άλλοτε διαβάζοντάς το ολόκληρο, άλλοτε αποσπασματικά. Τα τελευταία χρόνια η Ντεζιρέ μένει και σκονίζεται σε κάποιο ράφι της βιβλιοθήκης μου... Πολύ φοβάμαι πως οι ανάγκες της ζωής με έχουν αναγκάσει να περιορίσω τις ανεξέλεγκτες  εκφράσεις του συναισθηματισμού μου. Κι είναι κρίμα... 

 

_ Ποιο βιβλίο ή παραμύθι ζητούσατε από τη μαμά σας κατ΄ επανάληψη να σας διαβάσει;

- Η μητέρα μου και βιβλία, όπως είπα, μου χάριζε και συχνά καθόταν δίπλα μου να μου τα διαβάσει. Αλλά εκείνο που κυρίως έκανε η μητέρα μου ήταν να μου αφηγείται ιστορίες... Ιστορίες από τη δικιά της τη ζωή, φίλων ή συγγενών, ιστορίες από τα όσα τα χρόνια που ήμουνα παιδί συνέβαιναν. Και η αφηγήσεις της ήταν μαγικές. Είχε ένα μοναδικό τρόπο να μετατρέπει το πεζό και μυθικό, δίχως ούτε μια στιγμή να χάνει τη σύνδεση με την αντικειμενικότητά -έτσι όπως τουλάχιστον εκείνη την πίστευε. Αυτός ο συνταιριασμός  του ρεαλιστικού με το φανταστικό ήταν ένα από τα στοιχεία εκείνα που σημαδέψανε όχι μόνο την παιδική μου ηλικία, αλλά όλη μου τη ζωή. Δεν ξέρω, αλλά μπορώ να ισχυριστώ πως αν έγινα συγγραφέας, είναι γιατί από μικρός άκουγα μυθιστοριοποιημένες αφηγήσεις καθημερινών γεγονότων.

Από τις πιο αγαπημένες και πολύτιμες αναμνήσεις μου είναι εκείνες οι φορές που καθώς με κρατούσε στο κρεβάτι κάποια παιδική ασθένεια ή ένα κρυολόγημα, η μητέρα μου άνοιγε μια μεγάλη μαύρη τσάντα γεμάτη από φωτογραφίες κι άρχιζε για την κάθε μια από αυτές να μου λέει και μια ιστορία. Οικογενειακά πρόσωπα ερχόντουσαν να ενωθούνε με ιστορικά γεγονότα. Τα συνέδεε μια βραχνή φωνή, με πλούσιες αποχρώσεις, πολυποίκιλους τονισμούς και υπέροχη υποκειμενικότητα. Μικρά μυθιστορήματα που κανείς ποτέ δεν κατέγραψε -ναι, υπάρχουν και συγγραφείς που ποτέ τους δεν έγραψαν ούτε μια λογοτεχνική σελίδα. Μέσα στο νου και την καρδιά μου όλα αυτά εγγράφονταν και περιμένανε τη στιγμή να ξαναβγούνε στην επιφάνεια με τη μορφή δικών μου -πια- αφηγήσεων, δικών μου -τυπωμένων πια- βιβλίων.

 

_ Υπάρχουν ήρωες ή ήρωας που ζηλέψατε, που ταυτιστήκατε... Και ποιος;

- Ήρωα που να τον ζήλεψα δεν έχω συναντήσει... Περίεργο ίσως, αλλά έτσι είναι. Και δεν είναι επειδή πιστεύω πως ζω την πιο ενδιαφέρουσα ζωή που μπορεί κάποιος να ζήσει. Αλλά η ζωή μου είναι πλήρης -μέσα στην έννοια αυτή της πληρότητας χωράνε και οι εμπειρίες και οι στερήσεις.  Μπορεί πάλι να είμαι πολύ εγωκεντρικός και ο εαυτός μου να θέλω να με καλύπτει. Δεν ξέρω... Κι ομολογώ πως η ερώτησή σας αυτή με ξάφνιασε. Με ρωτάτε αν υπήρξαν ήρωες με τους οποίους ταυτίστηκα... Σε αυτήν την περίπτωση θα απαντούσα πως ναι, αλλά εν μέρει... Θέλω να πω πως με κάποιους ήρωες αν έτυχε να ταυτιστώ ήταν για κάποια και μόνο τους στοιχεία. Όχι απόλυτα. Κυρίως με όσους ήρωες μυθιστορημάτων έτυχε να συναντήσω αναγνωστικά  και οι οποίοι σε κάποια φάση του μυθιστορηματικού τους βίου έζησαν έντονες ερωτικές συγκινήσεις ή μια μεγάλη ανατροπή στη ζωή τους.  Αλλά, ας εξομολογηθώ και κάτι πιο... εκκεντρικό. Υπήρξαν και ηρωίδες με τις οποίες ταυτίστηκα. Δεν το θεωρώ μήτε παράξενο κάτι τέτοιο, μήτε βέβαια ως έκφραση ιδιαιτερότητας. Νομίζω πως είναι μια ανάγκη καθαρά αρσενική καθώς επιζητά την ταύτισή της με το θηλυκό στοιχείο. Με άλλα λόγια ταύτιση ερωτικής μορφής. Υπήρξαν, λοιπόν, ηρωίδες έργων που τις ερωτεύτηκα Και πρώτη απ΄ όλες -το έχω άλλωστε κι άλλη φορά αναφέρει- η Μπλανς Ντυ Μπουά, από το "Λεωφορείο ο Πόθος" του Τενεσσύ Ουίλιαμς.

_ Εσείς τι βιβλίο διαβάζατε στα παιδιά σας;

- Λοιπόν, δεν νομίζω πως είναι εγωκεντρικό αυτό που θα πω, αλλά τα μόνα βιβλία που διάβαζα στην κόρη μου και στο γιο μου, ήταν τα δικά μου, κατά την περίοδο που έγραφα το καθένα από αυτά.

Βέβαια, δεν ήταν αναγνώσεις προσέγγισης γονιού και παιδιών, αλλά εργαστήρια δοκιμών. Ζητούσα τη συμβουλή τους, καθώς τα πρώτα μου έργα ήταν για παιδιά. Τα δικά μου παιδιά ήταν οι κριτές και  οι συμπαραστάτες μου...

 

_ Με ποιο σκεπτικό αγοράζετε τα βιβλία σας; Τι είναι εκείνο, δηλαδή, που προσέχετε: τίτλο, εξώφυλλο, οπισθόφυλλο, συγγραφέα...

- Όταν ζεις μέσα στα βιβλία, όταν από την γενικότερη ενασχόλησή σου με το χώρο της λογοτεχνίας κερδίζεις ένα μέρος των χρημάτων από τα οποία ζεις, τότε η επιλογή των βιβλίων που θα διαβάσεις δε γίνεται μόνο με προσωπικά κριτήρια. Έτσι, λοιπόν, τα βιβλία που έχω την ευκαιρία να διαλέξω για να διαβάσω δίχως την όποια επαγγελματική δέσμευση είναι λίγα. Οι επιλογές μου γίνονται σχεδόν μηχανικά -ξέρω πολύ καλά το τι σε μια περίοδο της ζωής μου με ενδιαφέρει. Πάντως υπάρχουν και φορές που διαλέγω ένα βιβλίο (μυθιστόρημα, διηγήματα, δοκίμια, ιστορικά) με μια απόλυτα παρορμητική απόφαση. Κάτι με σπρώχνει να το επιλέξω... Ίσως να είναι ο τίτλος ή το εξώφυλλο, μπορεί κάποια στοιχεία για το συγγραφέα του, η περίληψη του οπισθόφυλλου, αλλά και το δείγμα γραφής που προσπαθώ να ανακαλύψω με ένα κάπως γρήγορο ξεφύλλισμα. Αποδέχομαι την προτροπή της παρόρμησης και αφήνομαι στην αγωνία αν τελικά θα δημιουργηθεί ανάμεσα σε εμένα και το κείμενο εκείνη η μοναδική σχέση.

Θεωρώ την ανάγνωση κάτι σαν ένα ταξίδι... Όλα τα ταξίδια μας δεν είναι επιτυχημένα, αλλά σημασία έχει η ιδέα του ταξιδιού και όχι τόσο η πλήρης ολοκλήρωσή του.

 

_ Οι αγαπημένοι σας συγγραφείς;

- Μου ζητάτε να ξεχωρίσω από τις τόσες αγάπες και φιλίες μου μερικές μόνο. Δεν μπορώ να το κάνω -κάποιους θα αδικήσω, κάποιους άλλους θα υπερτιμήσω. Με τους συγγραφείς που κάποια στιγμή διάβασα τα βιβλία τους, με συνδέει κάτι υπόγειο και όχι και τόσο απτό. Μα πολύ ουσιαστικό. Από όλους κάτι πήρα -άλλοτε ήταν ένα δώρο που το χάρηκα, άλλοτε πάλι κάτι που με προβλημάτισε, άλλοτε κάτι που με ενόχλησε ή και με άφησε αδιάφορο. Όλοι τους με το δικό τους τρόπο ο καθένας επηρέασε τη σκέψη μου, την τεχνική μου... Οι συγγραφείς που διάβασα αποτελούν ένα μέρος του παρελθόντος μου.

 

_ Τι είναι  για σας ένα βιβλίο; Γνώση, ταξίδι, συντροφιά, παρηγοριά

- Στάση ζωής... Δεν ξέρω τι άλλο να πω. Μόνο αυτό. Στάση ζωής.

 

_ Ένα απόσπασμα η ένας στίχος που σας σημάδεψε;

- Σε διάφορες περιόδους της ζωής μου υπήρξαν κάποιοι στίχοι που με σημαδέψανε -στίχοι του Ρίτσου, του Καβάφη, του Ουράνη... Αλλά αν σήμερα θα έπρεπε να διαλέξω μια φράση από όσες έχω διαβάσει, θα διάλεγα κάτι που λέει ο Άμλετ -Τίποτε από εμένα δε φαίνεται...

 

_ Ποιο βιβλίο σκεφτήκατε ότι έχει γραφτεί για σας;

- Μα τα μόνα βιβλία για τα οποία είμαι σίγουρος πως έχουν γραφτεί για μένα, είναι όσα εγώ έχω γράψει. Σε κάθε μου βιβλίο υπάρχει ένα μέρος (άλλοτε πιο μικρό κι άλλοτε πιο μεγάλο) του ίδιου μου του εαυτού. Πιστεύω πως η πιο ουσιαστική βιογραφία ενός συγγραφέα, γράφεται από τον ίδιο - είναι διασπαρμένη μέσα στα κείμενά του.

 

_ Με ποιο βιβλίο ερωτευτήκατε;

- Και πάλι θα είμαι κάπως εγωκεντρικός και ναρκισσευόμενος - με τα δικά μου. Τα δικά μου βιβλία αγάπησα, αμφισβήτησα, μίσησα, δέθηκα μαζί τους. Αν όλα αυτά τα συναισθήματα δεν αποτελούν τον έρωτα, τότε...

 

_Αισθάνεστε να υποδύεστε τους ήρωές σας όταν τους διαβάζετε;

- Τους υποδύομαι όταν τους γράφω... Πιο σωστά δεν τους υποδύομαι, μα γίνομαι ένα μαζί τους. Αυτοί είναι εγώ κι εγώ αυτοί. Όταν πια έχουν ολοκληρωθεί, τότε διατηρώ μαζί τους μια σχέση αλληλεξάρτησης. Υπάρχω συγγραφικά μέσω αυτών κι εκείνοι θα ζούνε όσο το έργο μου θα συνεχίσει να διαβάζεται. Όταν τα έργα ενός συγγραφέα ξεχαστούνε, τότε οι ήρωες αυτών των έργων πεθαίνουν... Μια τραγική, τελικά, σχέση συνδέει τον συγγραφέα με τους ήρωές τους.

 

_Εάν ήσαστε ο... Νώε, στην Κιβωτό σας, ποιο βιβλία θα σώζατε;

- Τι σκληρή ερώτηση!... Άλλωστε δε θα ήθελα να ήμουνα στη θέση ενός Νώε... Να βρεθείς μόνος μέσα σε ένα έρημο κόσμο!... Όχι, αν είναι να καταστραφεί όλη γη μας, τότε ας χαθώ κι εγώ και μαζί μου όλα όσα βιβλία αγάπησα. Εκείνοι που θα κληθούν να ξαναφτιάξουν τον πολιτισμό, ας τον ξεκινήσουν με εντελώς παρθένες προδιαγραφές.