Μυθιστορήματα / Διηγήματα Ενηλικίωσης - Ποτέ πιο πριν (Βραβείο Greek IBBY - Χρυσή Λίστα Elpinex)

Ποτέ πιο πριν
8 Ιουλίου, 2023
Μια ιστορία σκληρή σε κάποια σημεία της μα και συγκινητική για εφήβους, νέους, ενήλικες
8 Ιουλίου, 2023 www.elculture.gr
Κείμενο: Πέπη Νικολοπούλου
Τίποτα δεν σου αποκαλύπτεται αμέσως, αλλά υποψιασμένος αναμένεις την ανατροπή και αφήνεσαι να σε συνεπάρει ο αφηγηματικός χείμαρρος του συγγραφέα. Ο Μάνος Κοντολέων, εξαιρετικός χειριστής της ελληνικής γλώσσας, μαέστρος του λυρισμού για μια ακόμη φορά παραδίδει μια ιστορία που δεν προσμένει χειροκρότημα μα ταπεινά με ευαισθησία, αξιοπρέπεια και πάνω από όλα με εντιμότητα, μοιράζεται μια ιστορία ενηλικίωσης και προσωπικής ελευθερίας.
Η Ανίκα ζει μαζί με τον πατέρα της Αγκίπ Ζατάν και τη θεία της Ντόνα Νεράν πάνω από δεκαπέντε χρόνια σε μια χώρα του Βορρά. Η ίδια, όπως βέβαια και οι δικοί της, έχει γεννηθεί σε μακρινή χώρα της Ανατολής, αλλά ένα τραγικό γεγονός, που συνέβη όταν εκείνη ήταν μόλις 2 ετών θα αναγκάσει όλη την οικογένεια σε μια νομαδική ζωή να βρίσκεται διαρκώς σε κίνηση από τόπο σε τόπο.
Η Ανίκα καταπιέζεται από τα αυστηρά ήθη της πατρίδας της, τα οποία οι δικοί της θέλουν να της επιβάλουν. Και αυτό θα γίνει περισσότερο αντιληπτό και έντονο όταν ο έρωτας θα της χτυπήσει την πόρτα. Ο έρωτας στο πρόσωπο του Γιαν, του ξανθού «βόρειου» αγοριού. Κι ενώ η Ανίκα προσπαθεί να βρει τη δική της ταυτότητα, την ολόδική της φωνή, το παλιό οικογενειακό μυστικό έρχεται να υπενθυμίσει πως, σε κάποιες περιοχές της γης, σε κάποιες πατριαρχικές κοινωνίες όπου το σκότος συχνά ορίζει τις συμπεριφορές, η ελεύθερη έκφραση των συναισθημάτων είναι κάτι απαγορευμένο, ο έρωτας έχει κανόνες και η θέση της γυναίκας, η τιμή και αξιοπρέπειά της, ορίζονται από κανόνες που απορρέουν από το «Ποτέ πιο πριν...».
Η θεία Ντόνα Νεράν, θεματοφύλακας των παραδόσεων, σκληρή και απόλυτη, αρνείται να προσαρμοστεί και μόνη της επιτακτική επιθυμία, είναι η επιστροφή στην πατρίδα. «Θα πρέπει να της υπενθυμίσεις πως, αν για σένα ο δρόμος της επιστροφής στην πατρίδα έχει κλείσει, για κείνη δεν υπάρχει άλλη επιλογή...», θυμίζει συνεχώς στον αδελφό της και πατέρα της Ανίκα, Αγκίπ Ζατάν.
O Αγκίπ Ζατάν από την άλλη πλευρά, συχνά σιωπηλός δεν τοποθετείται ποτέ ξεκάθαρα αλλά μερικώς φαίνεται διαλλακτικός και μάλλον έτοιμος να προχωρήσει στο μέλλον, κόβοντας τις γέφυρες με το παρελθόν. Ο ρόλος του καθοριστικός στο τέλος της ιστορίας μας.
Μια ιστορία σκληρή σε κάποια σημεία της μα και συγκινητική, που σε αντίθεση με την πλειάδα των εφηβικών προτάσεων ανάγνωσης με σαχλό ρομαντισμό, σκόπιμη γυναικεία χειραφέτηση στα όρια του γελοίου και του προσποιητού, θίγει ζητήματα επίκαιρα και οικουμενικά: ζήτημα ταυτότητας των νέων, απαλλαγής από στερεότυπα και τα «κακώς κείμενα» ενός σκοτεινού παρελθόντος αιώνων καταπιεστικών για τη γυναίκα και κυρίως ζητήματα ελευθερίας και αυτοδιάθεσης.

Η αφήγηση της ιστορίας συνεχώς εναλλάσσεται με πολύ καλή δομή δίχως περιπλοκότητες και πρόθεση αποπροσανατολισμού αλλά με ξεκάθαρη πρόθεση να δώσει ελευθερία διαμόρφωσης προσωπικής, 360 μοιρών γνώμης του αναγνώστη για τις συνθήκες που διαμορφώνουν τη ζωή και τη συμπεριφορά των ηρώων της ιστορίας. Το αναγνωστικό βλέμμα διαρκώς σε κίνηση τόσο στον χρόνο, το παρελθόν πάντα ορίζει τις εξελίξεις του παρόντος, όσο και στον χώρο, αν και δεν κατονομάζονται οι τόποι, είναι διάχυτη η πεποίθηση πως συχνά ταξιδεύουμε σε κάποια ανατολική χώρα με αυστηρούς κώδικες συμπεριφοράς για τις γυναίκες, αλλά και στα πρόσωπα, ωριμάζει, και προσπαθεί να ερμηνεύσει.
Ο Μάνος Κοντολέων, φανατικός του εφηβικού μυθιστορήματος, υμνεί με το δικό του προσωπικό τρόπο τον έρωτα, και την αυτοδιάθεση. Δίχως φανατισμούς και υπερβάσεις, γράφει μια σύγχρονη ιστορία που μπορεί και θέλει να μιλήσει τη γλώσσα του νέου, τη γλώσσα του έφηβου που στοχάζεται, διαθέτει κριτική σκέψη, κατανοεί και αποδοκιμάζει τις βάρβαρες συνήθειες του παρελθόντος αλλά και του παρόντος σε πολλές χώρες, συχνά ακόμα και στη δική μας «δυτική κοινωνία». Μα πάνω από όλα, υμνεί την προσωπική ελευθερία ως θεμελιώδες και αναντίρρητο δικαίωμα του κάθε ανθρώπου.
Ένα εξαιρετικό βιβλίο για κάθε έφηβο αναγνώστη που εύκολα μπορεί να διαβαστεί από έναν ενήλικα. Άλλωστε τα ζητήματα που θίγει είναι πάντα επίκαιρα, και αφορούν κάθε κοινωνία, φύλο και ηλικία. Γιατί καθένας οφείλει και πρέπει να ορίζει στο μέτρο του δυνατού τη ζωή του.