Books for Adults - The story of an eunuch - Novel

Έρωτας και Εξουσία

Της Άλκιστις Σουλογιάννη

Περιοδικό Διαβάζω, Νο 416, Μάρτιος 2011-05-18

 

Ο Μάνος Κοντολέων για περισσότερο από τριάντα χρόνια, αποδεικνύει τη σχέση του αφενός με συγκεκριμένες, ενδιαφέρουσες πλευρές της λεγόμενης αντικειμενικής πραγματικότητας και αφετέρου με τη βιωματική / ρεαλιστική πλευρά της γλώσσας, όπως αποτυπώνεται στα ποικιλόμορφα κείμενά του. Τα σημαινόμενα των κειμένων αυτών, καλώς διατεταγμένα σε επίπεδο δήλωσης, προσδιορίζουν αξιοσημείωτη θεματική δομή και διεκπεραιώνουν απρόσκοπτη αφηγηματική ροή. Με τον τρόπο αυτό, ο Κοντολέων συνέθεσε σταδιακά μια παραστατική τοιχογραφία συγκεκριμένων κειμενικών χαρακτήρων (εν οις και το κειμενικό Εγώ του συγγραφέα)και γεγονότων, αναπτυγμένη κατά παράταξη και κατά μέτωπο, που αποδίδει τη διαδικασία πρόσληψης της κριτικής αποτύπωσης του εξωτερικού κόσμου σύμφωνα με την αντίληψη και τα δεδομένα του εσωτερικού κόσμου του συγγραφέα.

Το τελευταίο βιβλίο του Κοντολέων με τίτλο Ιστορία ευνούχου αντιπροσωπεύει ένα εντυπωσιακά προωθημένο στάδιο στη λογοτεχνική παραγωγή του συγγραφέα. Πρωτίστως, έχουμε εδώ ένα ιδιαιτέρως ενδιαφέρον παράδειγμα λογοτεχνίας που βασίζεται στην ανάπτυξη θεμάτων γενικού χαρακτήρα και γενικής εφαρμογής , δηλαδή παράδειγμα θεματικής ή γενικής λογοτεχνίας, πράγμα για το οποίο προειδοποιεί η έλλειψη οριστικού άρθρου (παντελής έλλειψη άρθρου, γενικώς) στον τίτλο του βιβλίου Ιστορία ευνούχου. Ευνούχος είναι ακριβώς ο κεντρικός, ευρηματικός και πλεονεκτικός χαρακτήρας του βιβλίου που ελέγχει την αφηγηματική ροή σε πρώτο πρόσωπο, αλλά στο ζήτημα αυτό θα επανέλθω.

Ως βασικό θέμα του βιβλίου αναγνωρίζεται καταρχήν η αμφίδρομη σχέση εξουσία έρωτας που προσδιορίζει την οργάνωση του κειμένου στο επίπεδο δήλωσης. Στο βιβλίο αναγνωρίζεται σαφώς  και ένα δεύτερο, εξίσου βασικό και κατά τη γνώμη μου ουσιαστικότερο θέμα, που είναι η μόνωση του ατόμου, και προσδιορίζει την οργάνωση του κειμένου σε ένα βαθύτερο επίπεδο συνδήλωσης.

Φορέας των σημαινόμενων τόσο στο επίπεδο της δήλωσης όσο και στο επίπεδο της συνδήλωσης είναι ο χαρακτήρας ευνούχος, ως δείξη άξονας που προσδιορίζει τη θεματική ανάπτυξη του βιβλίου, συνεπικουρούμενος και από ποικίλους περιφερειακούς χαρακτήρες, οι οποίοι πάντως δεν έχουν αυτοδύναμη κειμενική υπόσταση, αλλά διηθούνται μέσα από την οπτική του ευνούχου.

Το σημαινόμενο που αντιστοιχεί στη λέξη – σημαίνον ευνούχος ισχύει σε κυριολεκτική και μεταφορική έννοια, καθώς στον προσδιορισμό αυτού συμβάλλουν παράγοντες εξωτερικοί = το περιβάλλον, και εξωτερικοί = το άτομο. Οι παράγοντες αυτοί οδηγούν στη μόνωση του ατόμου. Αντίδραση στη μόνωση είναι η εξουσία, όπως μάλιστα υποστηρίζεται και από τη γνώση (πβ. Τον περιφερειακό χαρακτήρα Ηλιόδωρο και τη βιβλιοθήκη του, σελ. 190). Άτομο και εξουσία συνθέτουν μια αμφότεροβαρή σχέση, όπως σαφώς αναγνωρίζεται στο βιβλίο. Στην πραγματικότητα ο Κοντολέων προτείνει μια ενδιαφέρουσα διατύπωση για την απόλυτη έννοια της εξουσίας, στο πλαίσιο της οποίας τα όρια μεταξύ υποκειμένου και αντικειμένου της εξουσίας είναι δυσδιάκριτα και συχνά φαίνεται να έχουν μετακινηθεί υπέρ του ενός ή του άλλου παράγοντα, σύμφωνα με την εστίαση του μηνύματος του συγγραφέα.

Υπ\\\'  αυτούς τους όρους, παραπλήρωμα του σημαινόμενου εξουσία αποτελεί το σημαινόμενο έρωτας (μάλλον ως διφυές έρωτας/ αγάπη), επίσης σε απόλυτη έννοια, ως πεμπτουσία της ηγεμονίας (βλ. σελ 64).

Η εξέλιξη της συλλογιστικής του συγγραφέα στο βιβλίο, και πάνω σε μια σύνθετη πρισματική βάση, καταλήγει στο διαχρονικό, διακειμενικό, σταθερό μέγεθος θάνατος, ως την υπέρτατη δείξη εξουσίας του ατόμου επί αυτού και επί του περιβάλλοντος. Σ΄ αυτό το πλαίσιο ο Κοντολέων εμπλέκει τόσο την έννοια του φόνου όσο και την έννοια της αυτοκτονίας αυτή την τελευταία στη δυναμική της διάσταση, ως την απόλυτη εξουσία του ατόμου επί εαυτού καθ΄ υπέρβαση όλων των εξωτερικών παραγόντων που προσδιορίζουν την εξωτερική / δημόσια εικόνα του (βλ. ιδιαιτέρως σελ. 241, 251).

Είναι σαφές ότι η σύνθεση αυτού του σημασιολογικού συστήματος προσδιορίζεται και δεσμεύεται από την άνευ όρων, απόλυτη βούληση του ατόμου, έτσι όπως προσωποποιείται από την κειμενική παρουσία και συμπεριφορά του ευνούχου ως απόλυτου κυρίαρχου του κειμενικού κόσμου του συγγραφέα, παρά τις συχνότατα βίαιες αντιδράσεις των λοιπών παραγόντων αυτού του κόσμου.

Αυτή ακριβώς την κειμενική παρουσία / συμπεριφορά του ευνούχου αποτυπώνει ένας λόγος σε πρώτο πρόσωπο, βαθύτατα εσωτερικός με την έννοια ότι απηχεί τη λεπτομερέστατη μέχρι τα βαθύτερα στρώματα και μέχρι τις βαθύτερες πτυχές οπτική του ευνούχου, που χαρακτηρίζεται από την οικονομία λόγου  προς εαυτόν ακόμα και όταν επεμβαίνει λόγος σε δεύτερο πρόσωπο, ή ακόμα και όταν υπερισχύει η τριτοπρόσωπη αντικειμενική αφήγηση κειμενικών γεγονότων, και που διαφοροποιείται από τον εσωτερικό μονόλογο δεδομένου ότι προσδιορίζεται από λογική και νηφαλιότητα ακόμα κι όταν συμπίπτει με την καταιγιστική ροή συνειδησιακού υλικού. Σ΄ αυτό το πλαίσιο παρεμβαίνουν συχνά δείξεις για την αυτό-αναφορικότητα της γραφής, οι οποίες (α) προωθούν την εξέλιξη της ρυθμικής ροής του κειμένου και (β) προσδιορίζουν το κλίμα που οδηγεί στην οργάνωση των σημαινόμενων που αφορούν σε μια δυναμική έννοια θανάτου ως βαθύτατης αίσθησης του τέλους, αλλά και ως έκφρασης της απόλυτης όσο και ύστατης εξουσίας του ατόμου επί εαυτού και επί του περιβάλλοντος, δηλαδή ως έκφρασης της οριστικά απόλυτης βούλησης του ατόμου, και με τον τρόπο αυτό (γ) παρέχουν ένα ενδιαφέρον περιεχόμενο στην έννοια της μετά  ζωής - με άλλα λόγια, και πάλι η απόλυτη βούληση ή δυναμική του ατόμου καθ΄ υπέρβαση όλων των συμβατικών ορίων του  .

Αυτός ο σύνθετος εσωτερικός λόγος  παρακολουθεί τη ροή ενός εσωτερικού, προσωπικού, χωρίς συγκεκριμένες ιστορικές δείξεις χρόνου, ομολόγου προς τον κειμενικό, επίσης χωρίς συγκεκριμένες ιστορικές δείξεις, κόσμο. Το ιστορικό υπόβαθρου του κειμενικού χωροχρόνου αποτελεί αόριστη ανάμνηση παλαιοτέρων ιστορικών εποχών και λειτουργεί ως σταθερό έρεισμα των κειμενικών καταστάσεων του συγγραφέα. Αυτά τα δεδομένα αντιπροσωπεύουν ένα ακόμα τεκμήριο θεματικής ή γενικής τεχνολογίας.

Ως ερείσματα του κειμένου λειτουργούν επίσης και ορισμένα παραθέματα από έργα των Κ. Π. Καβάφη, Κ. Καρυωτάκη, Ευριπίδη, Σέξπιρ, Γ. Χορτάτζη. Τ. Ουίλιαμς, Α. Τσέχοφ, Α. Στρίντμεργκ αλλά και από το Άσμα Ασμάτων, που αντιπροσωπεύουν τα διακείμενα  του συγγραφέα και εξασφαλίζουν γνωστική και ταυτόχρονα αισθητική τεκμηρίωση των σημαινόμενων του βιβλίου, ενώ παράλληλα ισχύουν και ως πραγματικά στοιχεία (pragmatics) που συνδέουν τον κειμενικό κόσμο του συγγραφέα με την αντικειμενική πραγματικότητα.

Όλο αυτό το σύνθετο πληροφοριακό υλικό σε ατομικό (=η διάπλαση και αποτύπωση του χαρακτήρα του ευνούχου και των άλλων χαρακτήρων) και σε γενικό (= η θεματική ανάπτυξη του βιβλίου ως συνόλου) επίπεδο, διεκπεραιώνει ο ρέων, υψηλής αισθητικής ποιότητας, ρεαλιστικός λόγος του συγγραφέα, που προσδιορίζουν ιδιαιτέρως η περιορισμένη χρήση της μεταφοράς και η ευρεία χρήση της περιφραστικής διατύπωσης που δηλώνει πλεοναστική χρήση της γλώσσας.

Το παρόν βιβλίο, ως εκ της θεματικής  οργάνωσής του, θα απαιτούσε κυριαρχική εμπλοκή του ιδιαιτέρως πλεονεκτικού σημασιοσυντακτικού φαινομένου της μεταφοράς και κατεξοχήν οικονομική χρήση της γλώσσας, που θα είχαν αποτέλεσμα (α) ένα κλειστό» κείμενο, και επομένως (β) πολλαπλές αναγνώσεις, δηλαδή εντέλει τη δημιουργική ανάγνωση. Εντούτοις, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι το βιβλίο αυτό του Κοντολέων αντιπροσωπεύει ένα σημαντικό γεγονός όχι μόνο στην προσωπική παραγωγή του συγγραφέα, αλλά και στο ευρύ πεδίο της σύγχρονης ελληνικής γραμματολογίας.